Ήμουν στην τρίτη του δημοτικού σχολειού, όταν ο πατέρας μου μπροστά στον χάρτη της Ελλάδας, μου εξηγούσε τι είναι η φρυκτωρία και πώς μεταδόθηκαν τα νέα για το πάρσιμο της Τροίας, από το Ίλιον στις Μυκήνες. Στο τέλος του «μαθήματος» μού υποδείκνυε (το ηθικόν δίδαγμα δεν έλειπε ποτέ) να ανάβω νοερά τις μικρές μου φρυκτωρίες στον ελλαδικό χάρτη σηματοδοτώντας ό,τι καλό συνέβαινε στον τόπο μας. Τώρα, λοιπόν, η φλογίτσα μου, καλύτερα τρίφωτη λυχνία, άναψε για το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Ι. Τον Οκτώβριο εορτάζεται η επέτειος για τα εκατόν πενήντα χρόνια από τη θεμελίωση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (1866-2016). Προάγγελος αυτού του εορτασμού η έκθεση «Ένα όνειρο ανάμεσα σε υπέροχα ερείπια… Περίπατος στην Αθήνα των περιηγητών, 17ος-19ος αιώνας». Η έκθεση φιλοξενεί εικονογραφημένες περιηγητικές εκδόσεις, εικαστικά έργα και γλυπτά, στερεοσκόπιο για φωτογραφίες από τη συλλογή Χ. Γιακουμή. Πολλά από τα έργα αυτά εκτίθενται για πρώτη φορά.

Στον περίπατό μας ακολουθούμε τους Eυρωπαίους περιηγητές που αναλαμβάνουν να μας ξεναγήσουν στα μνημεία και τη ζωή της Αθήνας για το μεγάλο αυτό χρονικό διάστημα. Η περιήγηση φορτίζεται συγκινησιακά με συναισθήματα που ποικίλλουν και μεταλλάσσονται σε μια ευρεία κλίμακα από τη λύπη στη χαρά.

Νοσταλγία για μια πόλη που δεν υπάρχει πια· έκπληξη για κάτι που αντικρίζουμε για πρώτη φορά· η αρχαιομανία και η αρχαιοσυλία να συνοδοιπορεί με τον θαυμασμό των ερειπίων. Το νεοσύστατο κράτος θα ενεργοποιηθεί και θα προσπαθήσει, και με την ίδρυση των μουσείων, να προστατεύσει τα μνημεία και να διασώσει τις μνήμες του. Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 8 Οκτωβρίου. Ο εξαιρετικός κατάλογος εμπλουτίζει και επιμηκύνει την επίσκεψη και μετά την επίσκεψη.

(Για την σκοποθεσία και τους συνεργάτες της έκθεσης δείτε εδώ).

ΙΙ. Η εγκατάσταση για τα 150 χρόνια του μουσείου (1866-2016) «Από το σκοτάδι στο φως» σε καλλιτεχνική επιμέλεια του Αντώνη Θεοχάρη Κιούκα. Στην Ελλάδα της τελευταίας στιγμής, το Μουσείο γιορτάζει τα εκατοπενηντάχρονά του πριν μπει ακόμη το 2016. Σύμφωνα με το επεξηγηματικό κείμενο του Μουσείου: «Η εγκατάσταση προβάλλει υπαινικτικά όσα κουβαλάει στα σπλάχνα του και μεταφέρει στον χρόνο το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο: Λέξεις ελληνικές συμπυκνώνουν την ανθρώπινη αγωνία και περιπέτεια στους αιώνες. Ένα περαστικό φεγγάρι αγγίζει τη ρωγμή του χρόνου φέρνοντας για λίγο φως, μνήμες και έργα ανθρώπων. Ο άνθρωπος, σκιά φθαρτή, έρχεται ξανά και ξανά ως προσκυνητής, προσδοκώντας την αναγέννηση (πλάνο από την ταινία «Αγέλαστος Πέτρα» για την Ελευσίνα του Φ. Κουτσαφτή). Προθήκες του Μουσείου από τα τέλη του 19ου αιώνα, με μυκηναϊκές και αιγυπτιακές αρχαιότητες, μεταφέρουν ενδεικτικά σαν κιβωτός στον χρόνο πράγματα που αξίζει να θυμόμαστε, για να ζούμε ομορφότερα και να κινούμαστε συνεχώς από το σκοτάδι στο φως».

Η μικρή αίθουσα είναι συνήθως χωρίς επισκέπτες, αφού τους τουρίστες τούς ελκύουν, και δικαιολογημένα, τα high lights του Μουσείου. Η εγκατάσταση προσφέρεται για στοχασμό και οι προθέσεις, όπως δηλώνονται στο παραπάνω κείμενο, των οραματισμών, δεν εμποδίζουν άλλους δικούς μας συνειρμούς, από το σπήλαιο του Πλάτωνα έως τις χθόνιες θεότητες· από το φως που αναδύεται από τα εκθέματα του Μουσείου έως τα εκθέματα του Μουσείου που αναδύονται με το δικό του φως. Η «κιβωτός» δεν είναι μόνον του έθνους, αλλά και των ποικίλων και πολλών ιδίων σηματοδοτήσεων ενός εκάστου.

ΙΙΙ. Η μεγάλη έκπληξη: Ο γλυκός ήχος της κιθάρας. Δίπλα στις ανάγλυφες πλάκες από τη Μαντίνεια της Αρκαδίας, στην αίθουσα που συνήθως το ενδιαφέρον μας μονοπωλεί ο έφηβος των Αντικυθήρων, κάθεται ο σπουδαίος μουσικός Νίκος Ξανθούλης και παίζει την κιθάρα, όμοια με την κιθάρα του Απόλλωνα. Δεν φαίνεται να αγωνιά για τον μουσικό αγώνα ανάμεσα στον Απόλλωνα και τον Μαρσύα. Το αποτέλεσμα το γνωρίζει. Ο Απόλλων θα νικήσει και ο Μαρσύας θα πληρώσει για την ύβρι με τον θάνατο που θα επιβάλει ο Σκύθης που στέκεται ανάμεσά τους. (Έργο φιλοτεχνημένο ανάμεσα στα 330-320 π.Χ. ίσως από κάποιο μαθητή του Πραξιτέλη).

Ο Νίκος Ξανθούλης δεν παίζει δοξαστικά, ούτε με έπαρση το απολλώνειο άσμα, αλλά μάλλον παρηγορητικά για το ολίσθημα του Μαρσύα και για τα ολισθήματα όλων μας. Ο Νίκος Ξανθούλης, μουσικός, σολίστ, συνθέτης, ερευνητής, καθηγητής, πολυβραβευμένος, στέκεται εκεί με μια σπάνια σεμνότητα, αφοσιωμένος στην κιθάρα του, χωρίς να ενοχλείται από τους τουρίστες, χωρίς να διασπάται η προσοχή του από όσα συντελούνται στον πολύβουο μουσειακό χώρο. Η κιθάρα γεμίζει με τους ήχους της τη μεγάλη αίθουσα, ξυπνά τα νεκρά αγάλματα και χαρίζει σε όλους μας μια άλλου είδους συνομιλία όχι μόνον με τον Απόλλωνα, τις Μούσες και τον Μαρσύα. Πάλλει μια χορδή που ύπνωττε εντός μας και ανακαλεί κάτι οικείο από το μακρινό προσωπικό και συλλογικό μας παρελθόν.

Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα πρόταση του Μουσείου. Ευελπιστούμε και ευχόμαστε να τα χιλιάσει και με άλλες ανάλογες ευφάνταστες πρωτοβουλίες.

Δρ Γεωργία Κακούρου Χρόνη