Δεν θα προβάλω αντίσταση. Θα αφεθώ να σχολιάσω το αυτονόητο:
η «Ελλάδα», γράφει ο Dietmar Pieper, η κοιτίδα της δημοκρατίας και της φιλοσοφίας, ουδεμία σχέση έχει με την «Αθήνα του σήμερα»!
Οποία εμπνευσμένη σύγκριση! Η παρατήρηση ομολογουμένως προϋποθέτει οξυδέρκεια, αντιληπτικές ικανότητες πέραν του συνήθους. Να την αγνοήσουμε;
Κι όμως υπάρχουν κάποιοι που ακόμη πιστεύουν βαθιά πως είμαστε εγγονάκια του Περικλή. Πως είμαστε Hellenes, perhaps? Έχοντας παίξει τόσο πολύ το χαρτί των αρχαίων ημών προγόνων, μήπως τώρα δεν δικαιούμαστε «δια» να ομιλούμε; Δεν νομίζω.

Εδώ έχουμε έναν Γερμανό κύριο που, απευθυνόμενος στους συμπατριώτες του, επιχειρηματολογεί υπέρ της εξόδου της Ελλάδας από την ευρωζώνη. Τους εξηγεί ότι κάνουν λάθος όσοι «καλοπροαίρετα», καταφεύγοντας σε ένα «ιστορικό επιχείρημα», συνδέουν την Ελλάδα με «το λίκνο της Ευρώπης» αντί να την κρίνουν βάσει της ίδιας χρηματοοικονομικής λογικής που ισχύει για όλους τους άλλους.
Ώς εδώ καλά. Εγώ είμαι σύμφωνη. Ας μας λείπουν οι ρομαντικοί φιλέλληνες. Είμαστε μεγάλα παιδιά, δεν θέλουμε να μας κάνουν χάρες. Έχουμε ενηλικιωθεί και το κερδίσαμε. Είμαστε εμείς.
Ποιοι είμαστε, εμείς; Αυτό είναι το ερώτημα που θέτει η ptsinari και, πράγματι, αυτό μόνον ενδιαφέρει να σχολιάσει κανείς. Ωστόσο, δεν μπορώ έτσι να προσπεράσω τις ιστορικές γνώσεις του Dietmar Pieper που μου μοιάζουν ελλιπείς ή βαρέως επιλεκτικές ή και ελαφρώς διαστρεβλωμένες. Ας δούμε ένα λεπτό τι εντύπωση αποκομίζουν οι αναγνώστες του.

Για να αντικρούσει το παραπάνω «ιστορικό επιχείρημα» περί λίκνου της Ευρώπης, ο Dietmar Pieper θα προβεί σε μια «σύντομη επισκόπηση της ελληνικής ιστορίας [που] δείχνει γιατί στην όμορφη Ελλάδα πολλά πράγματα είναι διαφορετικά απ’ ό,τι στις γειτονικές χώρες της ΕΕ». Ο λόγος, λοιπόν, είναι περί διαφορετικότητας, ή ετερότητας, αλλά ο Pieper δεν θα αφήσει να τον νυστάξουν ανθρωπολόγοι με τις θεωρίες τους. Με τρόπο που μου θυμίζει την εμμονή του Μπους του νεότερου με τον άξονα του κακού, τούτος εδώ κατατρύχεται από τα σκοτάδια χασμάτων και ρηγμάτων. Το χάσμα χωρίζει τη Δύση από την Ανατολή. Το ρήγμα χωρίζει το παρελθόν της Ελλάδας από το παρόν της.
Ως προς το ρήγμα, που δεν είναι άσχετο προς το χάσμα (πρόκειται για συγκοινωνούντα χάσματα-ρήγματα), ο Dietmar Pieper μας λέει ακριβώς ότι «μεταξύ της φωτεινής αρχαιότητας και της σημερινής κρατικής οντότητας [αποφεύγει να μας αποκαλέσει κράτος ή μου φαίνεται;] υπάρχει ένα βαθύ, σκοτεινό ρήγμα».
Η γνώση και η τέχνη της [αρχαίας] Αθήνας εισήχθησαν στη Ρώμη και μεταλαμπαδεύτηκαν στη Δύση. Στην Αναγέννηση η παράδοση των αρχαίων Ελλήνων κλασικών ανακαλύφθηκε εκ νέου και μετανάστευσε πιο μακριά στη Δύση και στον Βορρά [ο άξων του καλού], «πλήρως αποκομμένη πλέον από τις γεωγραφικές της ρίζες». Εδώ ρήγμα και χάσμα συνδυάζονται και η Δύση κληρονομεί την ελληνική αρχαιότητα, -ένα το κρατούμενο.

Η εμφάνιση της Δύσης όμως προϋποθέτει την ύπαρξη μιας Ανατολής. Τι γίνεται τώρα με αυτή την Ανατολή; Μας ενδιαφέρει διακαώς από την ώρα που διαβάζουμε, όχι χωρίς έκπληξη, ότι «η Ελλάδα είναι μια χώρα της Ανατολής». Η διαπίστωση πιστώνεται στην ιστορία του πολιτισμού. Ούτε λίγο, ούτε πολύ.
Λέγοντας «Ανατολή», ο αρθρογράφος δεν παρακολουθεί τον Nerval στο ταξίδι του. Αναφέρεται πολύ συγκεκριμένα στο Βυζάντιο, την Ορθοδοξία, την Οθωμανική κυριαρχία. Ισάριθμα χάσματα, βαθιά μάλιστα.
«Ένα βαθύ χάσμα» άνοιξε με το Σχίσμα του 1054 που έριξε τους Έλληνες «βαθιά στην Ανατολή της Ευρώπης»-δική μου η υπογράμμιση. Μια μοίρα που τους είχε εξαρχής επιφυλάξει η ίδρυση του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους, εντός του οποίου η «Αθήνα» δεν ήταν παρά μια «ασήμαντη επαρχιακή πόλη». Η Ορθόδοξη Εκκλησία, μάλιστα, τίμησε ως άγιο τον Ιουστινιανό που το 530 έκλεισε την πλατωνική Ακαδημία. Δείτε τρόπους! Χάσμα Ορθοδοξίας και Βυζαντίου, λοιπόν -δύο τα κρατούμενα.
Εδραιώνοντας το χάσμα Δύσης και Ανατολής, ο Dietmar Pieper συνεχίζει. Στους χαοτικούς αιώνες που λέει πως ακολούθησαν, η «Ελλάδα» εμφανίζεται ως ξέφραγο αμπέλι όπου «Σλάβοι και Φράγκοι, Βενετοί και Νορμανδοί έρχονταν κι έφευγαν, ενώ οι ίδιοι οι Έλληνες δεν είχαν λόγο». Παθητικοί. Κι εγώ δεν βρίσκω λόγους. Μένω δε άφωνη βλέποντας πώς «ξεπετιέται» εκείνο το 1204. Αλλά την προσοχή του Dietmar Pieper μονοπωλεί η Ανατολή και, τώρα, οι Οθωμανοί «γείτονες από τη Μικρά Ασία», που θα κατακτήσουν την «Ελλάδα» για 400 χρόνια. -τρία τα κρατούμενα. Βαθαίνουν τα ρήγματα, σκοτεινιάζουν τα χάσματα.
Η υποδούλωση των «Ελλήνων» στους Οθωμανούς, που συνέβη όταν «σε άλλα μέρη» ο Μεσαίωνας ήταν ήδη παρελθόν, απέκοψε για αιώνες την «Ελλάδα» από την Ευρώπη. Η «Ελλάδα» δεν μετείχε στη Δυτική Αναγέννηση όπως δεν θα συμπορευτεί και με τον Διαφωτισμό. Ίσως γι’ αυτό η «Ελλάδα», αν και δεν μπορούμε να μιλήσουμε για φονταμενταλισμό, φέρει τη σφραγίδα της Εκκλησίας.

Αίφνης, τα ευρωπαϊκά φώτα πέφτουν στην «Ελλάδα», ο ελληνικός Αγώνας της Ανεξαρτησίας δημιουργεί Φιλέλληνες. Αναφέρονται οι δύο πρώτοι βασιλείς του νεοσύστατου κράτους, ο Βαυαρός Όθων και ο Δανός Γεώργιος Α΄, και ακολουθεί μια μυστηριώδης φράση: «Οι υποψήφιοι από την ίδια χώρα δεν είχαν καμιά πιθανότητα επιτυχίας». Τι μπορεί να εννοεί; Έχει ξεφύγει;
Η συνέχεια, που περιγράφεται λιτά ως «πολλές εναλλαγές της κατάστασης», αναφέρει από τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο τη «βίαιη παρουσία της Βέρμαχτ». Για τον Εμφύλιο, κουβέντα. Και εν κατακλείδι μόνο το εξής: «Από το 1974, όταν έληξε μια επτάχρονη στρατιωτική δικτατορία, η Ελλάδα είναι μια δημοκρατική χώρα [κοινοβουλευτική δημοκρατία, I presume], ενώ εδώ και πολλά χρόνια το κράτος ανήκει στο ΝΑΤΟ».
Η σύγχρονη ελληνική ιστορία περιγράφεται λιγότερο από συνοπτικά. Σε σύγκριση με τις δυτικο-ευρωπαϊκές προδιαγραφές ενός κράτους, τις οποίες γνωρίζει καλά ο κάθε Γερμανός αναγνώστης, η Ελλάδα εμφανίζεται ως ένα κράτος που αριθμεί μόλις 38 χρόνια δημοκρατικού πολιτεύματος (1974-2012) -αν και, βέβαια, είναι παλιό μέλος του ΝΑΤΟ. Σιωπώ.
Σε μια μικρή, καταλυτική παράγραφο όμως, ο Dietmar Pieper περιγράφει αδρά την ελληνική πραγματικότητα στην πολιτική, την οικονομία, την κοινωνία. Και καταλήγει: «Όλα θυμίζουν μάλλον Βυζάντιο». Σε αυτό το αρνητικό «μάλλον Βυζάντιο», που αφήνει διπλωματικά ανέπαφους τουρκοκρατία και Τούρκους μετανάστες, αντιπαραθέτει την καλή παρέα των δυτικών ευρωπαΪκών κρατών, «των οποίων η κοινή ιστορία μετρά χίλια και περισσότερα χρόνια». «Σε αυτή την Ευρώπη», συνεχίζει, «που διαμορφώθηκε από το Μεσαίωνα και μετά ως κληροδότημα του λατινικού κόσμου, οι Έλληνες για πολύ μεγάλο διάστημα δεν ανήκαν». Είμαστε, λοιπόν, έτοιμοι να εξοβελίσουμε τους Έλληνες από την Ευρώπη. Μας υποστηρίζει η Ιστορία.
Οι αναγνώστες του πάντως πρέπει να είναι τελείως ανιστόρητοι αν καταπιούν αυτό το παραμύθι της καλής ευρωπαϊκής παρέας. Χωρίς τη Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου, χωρίς πολέμους.
Τον κακομοίρη τον κύριο Dietmar Pieper. Πόσο στενόμυαλα σκέφτεται και, μάλλον, ζει.

Βιάστηκα ίσως να υποθέσω ότι είμαστε ενήλικες και να ισχυριστώ ότι είμαστε εμείς. Και ποιοι είμαστε εμείς; Ευρωπαίοι ή Ανατολίτες είναι το προκρούστειο δίλημμα που θέτει ο Dietmar Pieper. Ο ίδιος έχει ήδη απαντήσει για μας. Ο γνωστός ανθρωπολόγος Michael Herzfeld έχει προσφέρει στους Έλληνες δυο εναλλακτικές: Ρωμιός ή Έλληνας. Δεν ξέρω αν είμαστε Ρωμιοί, δεν το πιστεύω, αλλά, όπως θα έλεγε κάποιος άλλος ανθρωπολόγος, όταν παρουσιαζόμαστε ως Έλληνες/Hellenes ίσως απλά προβάλλουμε τον ρητορικό εαυτό μας.
Όσο για μας, μπορούμε να πούμε απλά ότι οι ταυτότητές μας είναι πολλαπλές, multifaceted, και πως δεν είμαστε ένα ενιαίο πράγμα. Θεός φυλάξοι! Κάποιες μας όψεις συμπίπτουν ενώ άλλες, που κάποτε είναι και οι σημαντικότερες, μπορεί και να διαφέρουν. Οι καταβολές μας, η ανατροφή μας, η παιδεία μας, οι σχέσεις μας, φιλικές, ερωτικές ή άλλες, τα βιώματά μας, η σχέση μας με το σώμα μας, η κουλτούρα που εισπνέουμε. Και ανάλογα με την περίσταση, ανασύρουμε την ταυτότητα που ταιριάζει.
«Σ’ όποιον αρέσουμε», λοιπόν; Δεν λέω αυτό. Καθόλου. Τολμώ να υπαινιχθώ ότι διαθέτουμε υλικά πρώτης ποιότητας που μας επιτρέπουν να αντιπαρατάξουμε «μια» διαφορετικότητα πολύ ελκυστική. Αρκεί να ενηλικιωθούμε. Καιρός δεν είναι;