Η οθωμανική Αθήνα αναβιώνει στη Γεννάδειο

Η τοπογραφία, η αρχαιολογία και η ιστορία της Αθήνας την εποχή της οθωμανικής κυριαρχίας, καθώς και τα ήθη και ο τρόπος ζωής των κατοίκων της, ζωντανεύουν μέσα από την έκθεση «Οθωμανική Αθήνα, 1458-1833» που παρουσιάζεται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη (Σουηδίας 61, Αθήνα) έως τις 30 Ιουνίου 2015.

Αφετηρία της έκθεσης αποτελεί η περιηγητική γραμματεία στην οποία έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα ο Ιωάννης Γεννάδιος, θέλοντας να συγκροτήσει μια συλλογή η οποία θα διαφώτιζε τη συνέχεια του ελληνικού πολιτισμού. Οι αναφορές των περιηγητών αποτελούν σημαντικά ιστορικά τεκμήρια αφού ρίχνουν φως σε περασμένες συνήθειες και έθιμα και συχνά περιγράφουν μνημεία και αρχαιολογικούς τόπους που σήμερα έχουν εξαφανιστεί ή έχουν υποστεί σοβαρές καταστροφές.

Βιβλία περιηγητών, έργα τέχνης, χάρτες και τοπογραφικές απεικονίσεις από τις συλλογές της Γενναδείου Βιβλιοθήκης και τα Αρχεία της Αμερικανικής Σχολής, και ένας μικρός «θησαυρός» νομισμάτων από το Νομισματικό Μουσείο, που βρέθηκε το 1914 στην Ακρόπολη των Αθηνών παρουσιάζονται στην έκθεση, μαζί με αρχαιολογικά ευρήματα από τις ανασκαφές στην Αρχαία Αγορά, που αποκάλυψαν τα κατάλοιπα της κλασικής, ρωμαϊκής, βυζαντινής και οθωμανικής πόλης.

Η ζωή στην οθωμανική Αθήνα

Η αντιστοιχία των διηγήσεων των περιηγητών με τα αρχαιολογικά ευρήματα ζωντανεύουν και κάνουν χειροπιαστή τη ζωή στην οθωμανική Αθήνα. Όπως αναφέρουν οι διοργανωτές στο φυλλάδιο που συνοδεύει την έκθεση: «Ο υλικός πολιτισμός παραπέμπει σε συνήθειες καθημερινές, δείχνει τις παραγωγικές δραστηριότητες των κατοίκων, αναφέρεται στη διακίνηση προϊόντων, στην αγορά (παζάρι) κ.λπ.

»Οι σπουδαίες αρχαιότητες, οι μετασκευές και η επανάχρηση των αρχαίων μνημείων, οι εκκλησίες και τα τζαμιά προσέλκυσαν στην πόλη αρχαιοδίφες, ρομαντικούς καλλιτέχνες, αλλά και αρχαιοκάπηλους. Η συνύπαρξη ανάμεσα στις διαφορετικές θρησκευτικές και εθνικές ομάδες και τα παράπονα των Ελλήνων που τους κατατρέχει η μανία κακών Τούρκων διοικητών παρουσιάζονται μέσα από χειρόγραφα και ζωγραφιές. Τα πάθη τους απαλύνονται από τη συμμετοχή και παρουσία των Αθηναίων αρχόντων στα πολιτικά πράγματα της πόλης τους. Δερβίσηδες και καπουτσίνοι φρέρηδες συνυπήρχαν στο κέντρο της πόλης μαζί με τους Ευρωπαίους περιηγητές. Στις γιορτές Τούρκοι, Αρμένιοι, Έλληνες και Αρβανίτες χόρευαν και τραγουδούσαν δίπλα-δίπλα φορώντας τα καλά τους.

»Παρόλο που η οθωμανική Αθήνα παρουσιάζεται σαν ένα χωριό, οι Έλληνες προύχοντες δίψαγαν για μάθηση και κουλτούρα, ίδρυαν σχολεία, μελετούσαν την ιστορία της ξακουστής τους πόλης και το 1813 ίδρυσαν τη Φιλόμουσο Εταιρεία για να προστατέψουν τα αρχαία της μνημεία. Πήλινα σκεύη φτιαγμένα στα εργαστήρια του Κεραμεικού συναγωνίζονταν ιταλικά ή τουρκικά προϊόντα. Το λάδι, το μέλι, το μετάξι, τα κεριά και το σαπούνι της Αθήνας ήταν περιζήτητα και η αγορά της πόλης ήταν γεμάτη ζωή. Αρχαίες επιγραφές εντοιχισμένες στα πλουσιόσπιτα συμβόλιζαν την άρρηκτη σχέση των Αθηναίων με την ένδοξη ιστορία της πόλης τους. Οι κάτοικοι περνούσαν την ώρα τους διαβάζοντας, πίνοντας καφέ και καπνίζοντας καπνό. Οι Ευρωπαίοι ήταν πανταχού παρόντες: πρόξενοι, πρέσβεις, ποιητές, καλλιτέχνες, φιλέλληνες και επιστήμονες. Άλλοι μελετούσαν και χαρτογραφούσαν την Αθήνα, ενώ άλλοι τη ζούσαν και την έκαναν δικιά τους».

Αθήνα – ένα ζωντανό μουσείο

Στόχος των διοργανωτών είναι η έκθεση της Γενναδείου Βιβλιοθήκης να δώσει το έναυσμα για την ανάδειξη και άλλων συλλογών που σχετίζονται με το θέμα σε διάφορα μουσεία και αρχαιολογικούς-ιστορικούς χώρους της Αθήνας, ώστε να μετατραπεί η πόλη σε ένα ζωντανό μουσείο ανοικτό για εξερεύνηση και γνώση.

Η ιστορία της Αθήνας την εποχή της Τουρκοκρατίας γίνεται ιδιαίτερα παραστατική στις αίθουσες δύο μουσείων που πρόθυμα δέχτηκαν να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα «Οθωμανική Αθήνα, 1458-1833»: το Μουσείο Μπενάκη, και ειδικότερα η Αίθουσα 23 στο κεντρικό κτήριο της οδού Κουμπάρη, και το Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών-Ίδρυμα Βούρου-Ευταξία με την Αίθουσα Τσούτσου. Άλλα μουσεία όπως το Βυζαντινό, το Ιστορικό και Εθνολογικό, το Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης, το Εβραϊκό και το Νομισματικό προσφέρουν παρόμοιο υλικό από θέσεις εκτός Αθηνών.