Θέμα της παρούσας μελέτης είναι, όπως ήδη αναφέρθηκε (σημ. 1), η διαχείριση του αρχαιολογικού χώρου της Ήλιδος, του χώρου της βορειοδυτικής Πελοποννήσου που κατοικήθηκε από τους απώτατους προϊστορικούς χρόνους έως και τους χρόνους της ύστερης αρχαιότητος και στον οποίο αναπτύχθηκε η πόλη της Ήλιδος, πρωτεύουσα του κράτους των Ηλείων και μόνιμη διοργανώτρια πόλη των αρχαίων Ολυμπιακών αγώνων για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο της χιλιετίας. Στόχος της παρούσας μελέτης είναι να επιχειρηθεί, μέσα από μια όσο το δυνατόν πληρέστερη αρχαιολογικά τεκμηριωμένη ιστορική επισκόπηση, προσανατολισμένη στην προβολή και ερμηνεία των σωζόμενων κυρίως σήμερα καταλοίπων (Ενότητα Α), μέσα από μια καταγραφή αλλά και κριτική αποτίμηση των ερευνών και επεμβάσεων που ο χώρος έχει μέχρι σήμερα δεχθεί (Ενότητα Β) και μέσα από μια παρουσίαση της σημερινής κατάστασης, των αδυναμιών και των δυνατοτήτων που τον χαρακτηρίζουν (Ενότητα Γ), η διατύπωση μιας πρότασης ολοκληρωμένης διαχείρισης του αρχαιολογικού χώρου της Ήλιδος, ικανής να προβάλει τις σημαντικές μνημειακές αξίες του, να ανασυστήσει, στο βαθμό του δυνατού, τη βαθύτερη ουσία του και να προσδώσει σε αυτόν έναν νέο ενεργό και θετικό ρόλο στη σύγχρονη πραγματικότητα (Ενότητα Δ).  Στο πλαίσιο αυτό, και μετά την παρουσίαση των Ενοτήτων Α, Β, Γ και του α΄ μέρους της Ενότητας Δ της μελέτης, που προηγήθηκαν, στο β΄μέρος της Ενότητας Δ, που ακολουθεί, θα διατυπωθούν οι υπόλοιπες προτάσεις της μελέτης ιδανικής διαχείρισης του χώρου, μιας διαχείρισης με επίκεντρο τα μνημεία και αποδέκτη τον άνθρωπο, σταθερά προσανατολισμένης στη μετατροπή του χώρου σε ζωντανό κύτταρο και πυρήνα πολιτισμού και θα επιχειρηθεί η αξιολόγηση των προτάσεων αυτών εν είδει επιλόγου.

Μελέτη διαχείρισης

Προτάσεις (ομαδοποιημένες σε 3 ενότητες)

Ανάδειξη-αναγνωσιμότητα του χώρου

Η δεύτερη ενότητα παρεμβάσεων διακρίνεται σε: 1) στοχευμένες επεμβάσεις επί επιλεγμένων μνημείων της κατηγορίας Α1, των οποίων η ανασκαφή και έρευνα έχει ολοκληρωθεί και τα κατάλοιπά τους παραμένουν ορατά αλλά όχι και αναγνώσιμα και κατανοητά, 2) στη διατύπωση γενικών προτάσεων-κατευθύνσεων για τα υπόλοιπα μνημεία του χώρου, ανάλογα με την κατηγορία ή υποκατηγορία στην οποία κάθε μνημείο ανήκει, σύμφωνα με την κατάταξή τους που προηγήθηκε, και 3) στη δημιουργία ενός κέντρου ενημέρωσης των επισκεπτών.

  1. Στοχευμένες επεμβάσεις επί μνημείων της κατηγορίας Α1 (ορατά μνημεία των οποίων η έρευνα έχει ολοκληρωθεί αλλά δεν είναι αναγνώσιμα και κατανοητά).

Με δεδομένο ότι συγκεκριμένες προτάσεις για την ανάδειξη και ενίσχυση της αναγνωσιμότητας είναι σκόπιμο, αλλά και δυνατό, να διατυπωθούν μόνο για τα ορατά μνημεία του χώρου των οποίων η ανασκαφή έχει ολοκληρωθεί αλλά παραμένουν μη αναγνώσιμα και κατανοητά, θα προταθούν συγκεκριμένες διαμορφώσεις-επεμβάσεις για τα εξής μνημεία της κατηγορίας Α1 (βλ. πίν. 1): θέατρο, κτίριο Ν ‒ ναΐσκοι/βάθρα, στοά ελλανοδικών, οικοδομήματα νοτιοδυτικού άκρου Αγοράς και ναός Ρωμαίων αυτοκρατόρων, νότια στοά, λουτρά Γυμνασίου, τμήματα του πολεοδομικού ιστού.

Θέατρο: προτείνεται η εκπόνηση και εφαρμογή μελέτης αποκατάστασης του μνημείου από εξειδικευμένους επιστήμονες (αναστηλωτές-αρχιτέκτονες και αρχαιολόγους) με στόχο την προστασία και απόδοση στο μνημείο βασικών στοιχείων της αρχικής του μορφής και των οικοδομικών του φάσεων. Η αποκατάσταση αυτή κρίνεται ότι μπορεί να συμπεριλάβει τη συμπλήρωση μερών του μνημείου με νέο υλικό στα σημεία που θα κριθεί απαραίτητο για λόγους προστασίας και ενδεικτικά σε άλλα για λόγους απόδοσης της μορφής. Τα παραπάνω θα προστατεύσουν αλλά και θα καταστήσουν εύληπτο και αναγνώσιμο το μνημείο αναδεικνύοντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις αξίες του.

Κτίριο Ν – ναΐσκοι/βάθρα: προτείνεται η ανάδειξη της κάτοψης των καταλοίπων αυτών με τη χρήση ψηφίδας διαφορετικού χρώματος εσωτερικά και εξωτερικά και η τοποθέτηση ενημερωτικών πινακίδων που να πληροφορούν για τη χρήση και τη λειτουργία τους. Με την παραπάνω επέμβαση θα επιτευχθεί η ανάδειξη των μόνων ορατών σήμερα καταλοίπων του σημαντικού χώρου της αγοράς και η δημιουργία πόλων ενδιαφέροντος στην περιήγησή της.

Στοά ελλανοδικών: προτείνεται η συνολική κατάχωση των σωζόμενων καταλοίπων και η σχεδίαση επί του εδάφους της κάτοψης του κτιρίου όπως αυτή έχει αναγνωρισθεί από την έρευνα και την περιγραφή του Παυσανία. Ορατή προτείνεται να παραμείνει μόνο η υδραυλική εγκατάσταση της ανατολικής πλευράς του μνημείου, συντηρημένη και αποκατεστημένη ήδη. Η κατάχωση των θεμελίων θα πραγματοποιηθεί μετά από πλήρη και λεπτομερή καθαρισμό με γεωΰφασμα και καθαρό αμμώδες χώμα, ενώ η σχεδίαση του κτιρίου επί του εδάφους θα γίνει με χρήση σύγχρονου κατάλληλου υλικού, συμβατού με το χώρο, το οποίο θα δηλώνει τη σύγχρονη προέλευσή του. Ψηφίδα θα επιστρωθεί στο εσωτερικό του κτιρίου προκειμένου να αναδειχθεί η κάτοψη και η μορφή του (εικ. 1). Ενημερωτική πινακίδα με κατάλληλο πληροφοριακό υλικό, σχέδια και αναπαραστάσεις, θα ενισχύει την αναγνωσιμότητα του μνημείου και την κατανόηση της λειτουργίας και του ρόλου του. Η παραπάνω προτεινόμενη επέμβαση θα εξασφαλίσει την προστασία του αυθεντικού υλικού και θα αποδώσει στο κοινό ένα ουσιαστικά μη αναγνώσιμο σήμερα μνημείο, συνδέοντας την αποκατεστημένη κάτοψή του με τον καίριο ρόλο του στη λειτουργία και οργάνωση της αρχαίας αγοράς της πόλης.

Ναός Ρωμαίων αυτοκρατόρων και οικοδομήματα νοτιοδυτικού άκρου Αγοράς: με δεδομένη την ήδη προταθείσα στην πρώτη ενότητα επεμβάσεων απομάκρυνση της οδού και της διώρυγος προτείνεται η ενοποίηση του χώρου και η αποκατάσταση της συνέχειας του δικτύου των οδών. Επιπλέον προτείνεται η διατήρηση ως ορατής της στάθμης των σημαντικότερων σε κάθε χώρο καταλοίπων και η κατάχωση των άλλων επάλληλων χρονικών φάσεων στον ίδιο χώρο προκειμένου τα κατάλοιπα να καταστούν εύκολα αναγνώσιμα. Η μνεία του συνόλου των καταλοίπων προτείνεται να γίνει μέσω της τοποθέτησης στο χώρο πινακίδων με επάλληλα φύλλα, οι οποίες θα αναπαριστούν τη μορφή που αυτός είχε στις διάφορες χρονικές περιόδους και θα απεικονίζουν τα ευρεθέντα από κάθε περίοδο κατάλοιπα. Τέλος, τα διαφορετικών περιόδων κτίσματα του χώρου προτείνεται να επιστρωθούν με διαφορετικού χρώματος ψηφίδα ώστε να γίνεται άμεσα κατανοητή η συνάφεια ή η διαφορά τους από τον επισκέπτη. Η παραπάνω επέμβαση θα αποκαταστήσει τον πολεοδομικό ιστό στο κεντρικότερο σημείο της πόλης και θα αναδείξει τη σημασία και τη λειτουργία του χώρου προβάλλοντας ταυτόχρονα τη διαχρονική χρήση και σημασία του.

Νότια στοά: εφόσον πρωτίστως απομακρυνθεί η επαρχιακή οδός, επέμβαση που έχει ήδη προταθεί, προτείνεται η ολοκλήρωση της έρευνας του κτιρίου με την αναζήτηση της συνέχειάς του κάτω από το επίπεδο της οδού, εφόσον αυτή δεν έχει ήδη καταστραφεί, και στη συνέχεια η συνολική και εδώ κατάχωση των σωζόμενων θεμελίων του κτιρίου και η σχεδίαση επί του εδάφους της κάτοψής του με σύγχρονο υλικό, κατά τον ίδιο τρόπο που περιγράφηκε παραπάνω σχετικά με τη στοά ελλανοδικών (εικ. 1). Ψηφίδα προτείνεται να επιστρωθεί στο εσωτερικό του κτιρίου προκειμένου να αναδειχθεί η κάτοψη και η μορφή του. Παράλληλα προτείνεται η διατήρηση και διαμόρφωση της τσιμεντένιας βάσης η οποία αντιπροσωπεύει τη στάθμη του παλαιοχριστιανικού κτιρίου και η εκεί έκθεση με κατάλληλη στέγαση των ψηφιδωτών της βασιλικής στο χώρο εύρεσής τους. Ενημερωτική πινακίδα με επάλληλα φύλλα με σαφή αναφορά, σχέδια και αναπαραστάσεις των διαδοχικών οικοδομικών φάσεων χρήσης του χώρου θα ολοκληρώσει την επέμβαση. Τα παραπάνω θα καταστήσουν το μνημείο αναγνώσιμο και κατανοητό, θα αναδείξουν το ρόλο, τη λειτουργία, την ιστορία και τις διαδοχικές χρήσεις του και θα αναβαθμίσουν το χώρο συνολικά, δημιουργώντας παράλληλα τον μοναδικό σε αυτόν πόλο, όπου θα αναδεικνύεται η παλαιοχριστιανική περίοδος της πόλης.

Λουτρά Γυμνασίου: προτείνεται η συμπλήρωση και αποκατάσταση μερών του μνημείου ώστε να γίνεται κατανοητή η λειτουργία του, η τοποθέτηση κατάλληλου εποπτικού υλικού που να υπογραμμίζει τον ιδιαίτερο ρόλο των λουτρών στην πόλη που διοργάνωνε του Ολυμπιακούς αγώνες αλλά και τη λειτουργία της ίδιας της πόλης στις παραμονές των μεγάλων διοργανώσεων και, τέλος, τη χρήση του ως στάσης θέασης του χώρου. Η ως άνω διαχείριση του μνημείου κρίνεται ότι θα συμβάλει σημαντικά στην πρόσληψη από τον επισκέπτη της μορφής και της τοπογραφίας της πόλης αλλά και της σχέσης της με τη διοργάνωση των Αγώνων.

Τμήματα του πολεοδομικού ιστού: προτείνεται αρχικά η ενοποίηση ανεσκαμμένων τμημάτων του πολεοδομικού ιστού της πόλης και η επιλεκτική στη συνέχεια συμπλήρωση και αποκατάσταση κάποιων αντιπροσωπευτικών από αυτά (εργαστήριο, καταστήματα, ταβερνείο, οικία με αίθριο κ.ά.), προκειμένου να ανασυσταθεί η λειτουργία τους, να γίνουν αναγνώσιμα και κατανοητά και να χρησιμοποιηθούν ως βασικά εργαλεία της εκπαιδευτικής διαδικασίας στο χώρο. Η παραπάνω διαχείριση κρίνεται ότι αποτελεί την ιδανική, προκειμένου ο χώρος της πόλης να γίνει αναγνώσιμος και κατανοητός και να μπορέσει να μεταδώσει τον τρόπο ζωής των αρχαίων κατοίκων της.

  1. Διατύπωση γενικών προτάσεων-κατευθύνσεων για τα υπόλοιπα μνημεία του χώρου, ανάλογα με την κατηγορία ή υποκατηγορία στην οποία κάθε μνημείο ανήκει (βλ. πίν. 1).

Κατηγορία Α2 (ορατά μνημεία των οποίων δεν έχει ολοκληρωθεί η έρευνα): για τα μνημεία της κατηγορίας αυτής, δηλαδή το λουτρό Ρ, το κτίριο των Μουσών, το Οκτάγωνο, την τρίτη στοά, κάποια ακόμη τμήματα του πολεοδομικού ιστού και τα ιστάμενα κτίρια της ρωμαϊκής περιόδου, προτείνεται η κατά προτεραιότητα ολοκλήρωση της έρευνας και ανασκαφής τους, προκειμένου να μην αποτελούν μη αναγνώσιμους και υποβαθμισμένους χώρους και προκειμένου να καταστεί δυνατή η ανάδειξη και σύνδεσή τους με τα άλλα μνημεία του χώρου. Όσον αφορά ιδιαίτερα στην ύπαρξη ψηφιδωτών δαπέδων, τόσο στο κτίριο των Μουσών όσο και στο λουτρό Ρ και το Οκτάγωνο, κάποιων ιδιαίτερου ενδιαφέροντος, προτείνεται η in situ έκθεσή τους με κατάλληλη στέγαση που θα προκρίνει την ομαλή ένταξη της νέας κατασκευής στο αρχαίο περιβάλλον κατά τρόπο που να προστατεύεται αλλά και να προβάλλεται επαρκώς το αρχαίο μνημείο και όχι η σύγχρονη κατασκευή που το υπηρετεί.

Κατηγορία Β1 (μνημεία που έχουν ανασκαφεί αλλά δεν είναι σήμερα ορατά): όσον αφορά στα μνημεία της κατηγορίας Β1, δηλαδή στο μεγαλύτερο τμήμα των νεκροταφείων της πόλης, προτείνεται η σήμανση κατάλληλων θέσεων με την τοποθέτηση ενημερωτικών πινακίδων που θα πληροφορούν για την έκταση, τη μορφή, τη χρονολόγηση, το είδος των τάφων και των ευρημάτων των σημαντικών αυτών τομέων της πόλης προκειμένου να μην χαθεί η μνήμη των χώρων αυτών στους οποίους δεν σώζονται σήμερα αρχαία κατάλοιπα και προκειμένου να συμπληρωθεί η τοπογραφία της πόλης με την αναφορά στους σημαντικούς αυτούς τομείς της.

Κατηγορία Β2 (εντοπισμένα αλλά μη ανεσκαμμένα και ορατά μνημεία του χώρου): για τα μνημεία της κατηγορίας Β2 προτείνεται, όσον αφορά στα σημαντικά σύνολα των γυμνασίων και της ακρόπολης, η μετά από στοχευμένη διασκόπηση έρευνα και αποκάλυψή τους, καθώς αποτελούν καίριους τομείς της πόλης, με σπουδαίο ρόλο στην ιδιαίτερη ιστορική πορεία και το ρόλο που διαδραμάτισε στην ιστορία των Ολυμπιακών αγώνων τα πρώτα και με χρήση από τους απώτατους ακόμη προϊστορικούς χρόνους και ιδιαίτερη σημασία η δεύτερη. Όσον αφορά αντίθετα στα εντοπισμένα αλλά μη ανεσκαμμένα τμήματα του πολεοδομικού ιστού, προτείνεται η αποκάλυψη μόνο των τμημάτων εκείνων που θα επιτρέψουν την ενοποίηση χώρων και η μη αποκάλυψη νέων, εφόσον ικανό τμήμα της αρχαίας πόλης θα έχει ανασκαφεί και αναδειχθεί και θα έχει επιτευχθεί ο στόχος της ανάδειξης τμήματος της ιπποδάμειας πολεοδομικής οργάνωσης και του πολεοδομικού ιστού της, προκειμένου τμήμα της πόλης να διατηρηθεί ανέπαφο, πρόσφορο σε μελλοντική έρευνα.

Κατηγορία Β3 (μνημεία των οποίων η ύπαρξη είναι γνωστή αλλά δεν έχουν εντοπισθεί): όσον αφορά στα μνημεία της κατηγορίας Β3, δηλαδή ουσιαστικά όσον αφορά στον τομέα των ιερών της πόλης, κρίνεται ότι η έρευνα για την αποκάλυψή τους θα πρέπει να αντιμετωπισθεί σε ένα απώτερο στάδιο και εφόσον έχει ολοκληρωθεί η έρευνα, συντήρηση και ανάδειξη όλων των άλλων μνημείων του χώρου και μόνο στο πλαίσιο της ανάδειξης μέρους του σημαντικού για τη λειτουργία της πόλης τομέα των ιερών, κανένα αναγνωρίσιμο τμήμα του οποίου δεν είναι σήμερα ορατό. Όσον δε αφορά στο κτίριο του ελλανοδικαιώνα, η αποκάλυψή του κρίνεται μεν σημαντική, λόγω της σχέσης του μνημείου με το θεσμό των Αγώνων αλλά και προκειμένου να συμπληρωθούν οι γνώσεις μας για τη λειτουργία και οργάνωση της αγοράς, θα πρέπει όμως και αυτή να αντιμετωπισθεί σε ένα απώτερο στάδιο.

  1. Δημιουργία Κέντρου Ενημέρωσης Επισκεπτών: Τέλος, προκειμένου να ενισχυθεί η αναγνωσιμότητα του χώρου προτείνεται η δημιουργία ενός κέντρου ενημέρωσης των επισκεπτών (εικ. 2) με χρήση του υφιστάμενου κτιρίου της Παλαιάς Αρχαιολογικής Συλλογής κατάλληλα αναπλασμένου. Πιο αναλυτικά προτείνεται στο κτίριο αυτό να αναπτυχθούν, πέραν της Έκθεσης της Ιστορίας των Ανασκαφών η οποία θα βελτιωθεί και θα ενισχυθεί, μια έκθεση της ιστορίας του χώρου με τη χρήση κατάλληλου εποπτικού υλικού και μέσων, όπως αναπαραστάσεων και μακετών της μορφής του χώρου στις διάφορες ιστορικές περιόδους του, με προβολή του καίριου ρόλου της πόλης στη διοργάνωση των αρχαίων Ολυμπιακών αγώνων. Οι δύο εκθέσεις μπορούν να ενισχυθούν κατάλληλα με διαδραστικές και πολυμεσικές εφαρμογές. Τέλος, στο ίδιο κτίριο προτείνεται και η δημιουργία μιας αίθουσας προβολών και διαλέξεων για τη φιλοξενία εκπαιδευτικών δράσεων.

Όσες παρεμβάσεις προτάθηκαν στο πλαίσιο της δεύτερης αυτής ενότητας αποτελούν προτάσεις με στόχο την ενίσχυση της αναγνωσιμότητας των μνημείων και του χώρου συνολικά, τη μετάδοση της μορφής, της λειτουργίας και της σημασίας τους στο ευρύ κοινό, προκειμένου αυτό να κατανοήσει και να αναγνωρίσει τις βαθύτερες αξίες και τη σημασία που ο χώρος ενσαρκώνει. Συνολικά οι παρεμβάσεις αυτές απαντούν άμεσα σε πολλούς από τους στόχους της εδώ διαχείρισης όπως η προστασία, η μετάδοση της σημασίας του χώρου, η δυνατότητα πρόσβασης και επίσκεψης σε αυτόν καθώς και η διαμόρφωση της συλλογικής μνήμης και ατομικής πολιτισμικής ταυτότητας.

Επικοινωνία-βίωση του χώρου

Με δεδομένο ότι σκοπός της παρούσας μελέτης δεν είναι μόνο η ανάδειξη του χώρου, η μετατροπή του σε οργανωμένο, επισκέψιμο και αναγνώσιμο από το κοινό, αλλά κυρίως η δημιουργία ενός χώρου ικανού να επικοινωνήσει το νόημά του και να βιωθεί από τον άνθρωπο, προκύπτει ότι οι δύο ενότητες προτεινόμενων παρεμβάσεων που προηγήθηκαν δεν αποτελούν παρά τα προαπαιτούμενα προκειμένου να παρουσιασθεί η τρίτη και ουσιαστικότερη ενότητα προτάσεων για τη διαχείριση του αρχαιολογικού χώρου της Ήλιδος, η οποία αφορά σε επεμβάσεις που διατυπώνονται σε προγραμματικό επίπεδο, προκειμένου να επιτευχθεί η επικοινωνία και βίωση του χώρου από τον άνθρωπο και η ανασύσταση, στο βαθμό που αυτό είναι δυνατό, του ρόλου που ο χώρος είχε στην αρχαιότητα. Στο παραπάνω πλαίσιο προτείνεται η σύσταση ενός φορέα με έδρα το χώρο, προσανατολισμένου στην ερμηνεία και μετάδοση των αξιών του, και πιο συγκεκριμένα η δημιουργία ενός Εκπαιδευτικού Κέντρου Ήλιδος με δράση που θα αφορά: 1) στην εκπαίδευση του ευρέως κοινού, 2) στην εκπαίδευση ειδικού κοινού και την προώθηση της μελέτης του χώρου, και 3) στην ψυχαγωγία του κοινού. Πιο αναλυτικά:

  1. Εκπαίδευση του ευρέως κοινού: Βασικός σκοπός του Εκπαιδευτικού Κέντρου Ήλιδος θα είναι η εκπαίδευση του ευρέως κοινού με έμφαση στην εκπαίδευση της μαθητικής κοινότητας, μέσω της συστηματικής διοργάνωσης (α) εκπαιδευτικών προγραμμάτων, (β) θεματικών ξεναγήσεων και (γ) βιωματικών δράσεων, που θα αφορούν στο χώρο και τη λειτουργία του στην αρχαιότητα, θα χρησιμοποιούν τα μνημεία της Ήλιδος και θα στοχεύουν στη μετάδοση των αξιών και των νοημάτων που φέρει ο χώρος με τρόπο εύληπτο, κατανοητό και προσαρμοσμένο στις δυνατότητες, τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες κάθε ομάδας επισκεπτών, αλλά και μέσω (δ) της δημιουργίας και λειτουργίας ενός διαδικτυακού ενημερωτικού κόμβου που θα διαχέει τη γνώση σε ένα υπερτοπικό επίπεδο και σε ένα πολύ μεγαλύτερο αριθμητικά κοινό.

1α. Διοργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για μαθητές όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων. Τα προγράμματα αυτά μπορούν να οργανωθούν γύρω από βασικές θεματικές σχετιζόμενες με το χώρο, να χρησιμοποιήσουν μνημεία, κινητά και ακίνητα, σχετιζόμενα με κάθε θεματική, να διατηρούν τη δυνατότητα να εξειδικεύονται ανάλογα με την εκπαιδευτική βαθμίδα των συμμετεχόντων αλλά και να συνδυάζονται μεταξύ τους δημιουργώντας ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα γνωριμίας με το χώρο. Η σύνθεση των προγραμμάτων θα είναι σχεδιασμένη ώστε να προωθεί μια βιωματική προσέγγιση της γνώσης και να επιτυγχάνει την προσέγγιση των παιδιών με τα μνημεία. Θα εμπεριέχει δράσεις εικαστικής έκφρασης, γνωστικής εμπέδωσης, δημιουργικού παιχνιδιού και βιωματικών δρωμένων, με συμμετοχή πάντα των παιδιών. Ενδεικτικά προτείνονται τρία εκπαιδευτικά προγράμματα με τρεις αντίστοιχα χαρακτηριστικές του χώρου θεματικές (εικ. 3), τα οποία προτείνεται να θεσμοθετηθούν και να πραγματοποιούνται συστηματικά, απευθυνόμενα στη μαθητική κοινότητα κυρίως της περιοχής αλλά και άλλων περιοχών (Περιφερειακές Ενότητες Αχαΐας, Ζακύνθου, Μεσσηνίας, Αιτωλοακαρνανίας κ.ά.). Η οργάνωση και λειτουργία των παραπάνω προγραμμάτων θα αποτελέσει στοχευμένη και αποτελεσματική δράση στην κατεύθυνση της επικοινωνίας του χώρου με άτομα μικρής ηλικίας, η σκέψη και νοοτροπία των οποίων βρίσκεται υπό διαμόρφωση, και τα οποία μέσω της εκπαιδευτικής διαδικασίας θα μπορέσουν να κατανοήσουν, να εμπεδώσουν και να εκτιμήσουν τις αξίες και τη σημασία που φέρει ο αρχαιολογικός χώρος, να αποκτήσουν εν τέλει γνώση αλλά και να αναπτύξουν μια προσωπική σχέση και σύνδεση με τα μνημεία, να τα αγαπήσουν, να τα εντάξουν στη ζωή τους, να τα προστατεύσουν, να τα σεβαστούν ουσιαστικά.

1β. Καθιέρωση οργανωμένων θεματικών ξεναγήσεων για ομάδες επισκεπτών διαφόρων ηλικιών, μορφωτικών επιπέδων και ενδιαφερόντων, όπως οικογένειες, άτομα τρίτης ηλικίας, συλλόγους κ.ά., με στόχο τη γνωριμία με το χώρο και την κατανόηση της σημασίας και της λειτουργίας του. Οι ξεναγήσεις αυτές θα μπορούν να προσαρμόζονται κατά περίπτωση στις δυνατότητες, τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των ομάδων. Η οργανωμένη, κατευθυνόμενη και στοχευμένη παρουσίαση του χώρου κατά τον τρόπο αυτό κρίνεται ότι μπορεί να αποτελέσει ιδανικό εργαλείο στην επίτευξη της επικοινωνίας χώρου και κοινού ενώ η λειτουργία των ξεναγήσεων ως θεσμού μπορεί να αποτελέσει σταθερό πόλο έλξης, καθιερωμένη πολιτιστική δράση και μέσο βιωματικής προσέγγισης του χώρου.

1γ. Διοργάνωση βιωματικών δράσεων, δηλαδή περιοδικών ή και επετειακών εκδηλώσεων αναβίωσης δρωμένων στο χώρο με συγκεκριμένες σημαντικές αφορμές, όπως αυτές των τελετών αφής της Ολυμπιακής φλόγας, που θα περιλαμβάνουν τη διοργάνωση αθλητικών και άλλων δράσεων με συμμετοχή αθλητικών σωματείων, συλλόγων, σχολείων, εθελοντών κ.ά. Η αποκάλυψη του χώρου των αρχαίων γυμνασίων μπορεί να παράσχει τον ιδανικό για την τέλεση τέτοιων εκδηλώσεων τόπο. Η πραγματοποίηση ανάλογων εκδηλώσεων κρίνεται ότι αποτελεί ιδανικό εργαλείο για την ανασύσταση της λειτουργίας και του ρόλου του χώρου κατά την αρχαιότητα, ενώ η θεσμοθέτησή τους μπορεί να εξελιχθεί σε σημαντικό παράγοντα προσέλκυσης και ουσιαστικής παίδευσης ενός ευρέως κοινού.

1δ. Δημιουργία διαδικτυακού ενημερωτικού κόμβου με στόχο τη διάχυση της γνώσης για τον αρχαιολογικό χώρο σε ένα κατά το δυνατόν ευρύτερο κοινό σε υπερτοπικό και διεθνές επίπεδο.

  1. Εκπαίδευση ειδικού κοινού και προώθηση της μελέτης του χώρου: Βασικός σκοπός του Εκπαιδευτικού Κέντρου Ήλιδος θα είναι επίσης η εκπαίδευση ειδικού κοινού και η προώθηση της μελέτης του χώρου μέσω (α) της συστηματικής διοργάνωσης σεμιναρίων, (β) της διοργάνωσης επιστημονικών ημερίδων και συνεδρίων και (γ) της ανάθεσης εξειδικευμένων μελετών για την προώθηση της ιστορικής και αρχαιολογικής έρευνας του Ηλειακού κράτους.

2α. Συστηματική διοργάνωση σεμιναρίων. Τα σεμιναριακά αυτά μαθήματα προτείνονται να θεσμοθετηθούν σε ετήσια βάση, από την άνοιξη έως και το φθινόπωρο κάθε έτους, να έχουν διάρκεια μέχρι μίας εβδομάδας έκαστο και να αποτελούν ανοιχτή πρόσκληση σε πανεπιστήμια και σχολές της Ελλάδος και του εξωτερικού που θέλουν να συμμετέχουν με ολιγομελείς ομάδες φοιτητών, σπουδαστών και ερευνητών τους στην παρακολούθηση διάφορων θεματικών. Τα σεμινάρια θα μπορούν να πραγματοποιούνται από ειδικούς σε κάθε πεδίο προσκεκλημένους επιστήμονες. Για τη διεξαγωγή τους προτείνεται η κατασκευή σε επέκταση του Μουσείου Ήλιδος ενός μικρού συνεδριακού χώρου καθώς και η χρήση ήδη υπαρχουσών εγκαταστάσεων κατά περίπτωση. Για τη διαμονή των συμμετεχόντων προτείνεται η κατάλληλη διαμόρφωση ξενώνων στο χωριό της Αρχαίας Ήλιδος. Η ανταποδοτικότητα των συμμετοχών στα σεμιναριακά αυτά προγράμματα, με την καθιέρωση κάποιου αντιτίμου για τα μαθήματα (τα οποία θα παρέχουν και σχετική πιστοποίηση) και τη διαμονή των συμμετεχόντων, θα αποτελέσει τη βασική πηγή βιωσιμότητας του Εκπαιδευτικού Κέντρου.  Παράλληλα, η επιτυχία του θεσμού θα έχει θετικά αποτελέσματα και στην τοπική οικονομία καθώς η προσέλευση και παραμονή επισκεπτών μπορεί να την ενισχύσει.

2β. Διοργάνωση επιστημονικών ημερίδων ή συνεδρίων στην ίδια κατεύθυνση και λογική με τα σεμιναριακά μαθήματα, με τις ίδιες ή και ευρύτερες θεματικές και με στόχο τη δημιουργία μιας ισχυρής δυναμικής στο πλαίσιο ενός επιστημονικού διαλόγου και διεθνούς προβληματισμού.

2γ. Ανάθεση εξειδικευμένων μελετών για την προώθηση της ιστορικής και αρχαιολογικής έρευνας του ηλειακού κράτους σε ειδικούς ερευνητές. Ο παραπάνω στόχος δεν μπορεί παρά να αποτελεί ένα από τα ζητούμενα του Εκπαιδευτικού Κέντρου, το οποίο θα έλθει να καλύψει ένα επιστημονικό κενό ως προς την σε βάθος μελέτη της βορειοδυτικής Πελοποννήσου κατά την αρχαιότητα συνολικά.

  1. Ψυχαγωγία του κοινού: Βασικός σκοπός του Εκπαιδευτικού Κέντρου Ήλιδος θα είναι τέλος και η προαγωγή μιας ποιοτικής ψυχαγωγίας του κοινού μέσω είτε της αναδιοργάνωσης και προώθησης του ετήσιου Φεστιβάλ Ήλιδος είτε της διοργάνωσης ποικίλων πολιτιστικών δράσεων, όπως εκθέσεων σύγχρονης τέχνης, εκθέσεων φωτογραφίας, λογοτεχνικών ή ποιητικών εκδηλώσεων, διαλέξεων και άλλων. Στη διοργάνωση των δράσεων αυτών σημαντική μπορεί να είναι και συμβολή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης καθώς και διαφόρων πολιτιστικών σωματείων και συλλόγων ενεργοποιούμενων στην περιοχή με δράση συμβατή με το χώρο και τις αξίες του. Η προς αυτή την κατεύθυνση δράση είναι σαφές ότι αποτελεί το μεγαλύτερο άνοιγμα του χώρου προς το κοινό, την τοπική κυρίως κοινωνία και μέσω αυτής την ευρύτερη, προκειμένου αυτό να πλησιάσει, να βιώσει το χώρο και να τον εντάξει στη καθημερινή του ζωή αναβαθμίζοντας την ποιότητά της.

Όσες προτάσεις διαχείρισης του χώρου διατυπώθηκαν στην τελευταία αυτή ενότητα αποτελούν παρεμβάσεις προς την κατεύθυνση της επικοινωνίας του χώρου με το κοινό, της βίωσής του από τον άνθρωπο και της ανασύστασης του ρόλου του κατά την αρχαιότητα. Οι παρεμβάσεις αυτές απαντούν συνολικά, άμεσα ή έμμεσα, στο σύνολο των στόχων που έχουν τεθεί και αποτελούν την έκφραση μιας ζητούμενης ολοκληρωμένης διαχείρισης του αρχαιολογικού χώρου της Ήλιδος.

Αξιολόγηση-Επίλογος

Η μελέτη διαχείρισης του αρχαιολογικού χώρου της Ήλιδος που παρουσιάσθηκε παραπάνω αποτελεί ένα σενάριο ιδανικής διαχείρισής του, το οποίο συγκροτήθηκε αντιμετωπίζοντας τα μνημεία και το χώρο συνολικά όχι μόνο ως άξια θέας κατάλοιπα του παρελθόντος αλλά και ως φορείς νοημάτων και βαθύτερων αξιών με επίκαιρο ρόλο στη σύγχρονη ζωή. Η παρούσα διερεύνηση θα κλείσει με μια προσπάθεια αξιολόγησης των προτάσεων που διατυπώθηκαν στην μελέτη διαχείρισης, σε σχέση τόσο (α) με τις προϋποθέσεις που πρέπει να συντρέχουν ώστε να καταστεί δυνατή η υλοποίησή τους αλλά και να κριθούν επιτυχείς, όσο και (β) με τα αναμενόμενα αποτελέσματά τους, δηλαδή τα οφέλη που προσδοκώνται για τα μνημεία αλλά και τους ανθρώπους, οι πραγματικές ανάγκες των οποίων επιχειρείται με αφορμή και επίκεντρο τα μνημεία να απαντηθούν.

α. Η διαχειριστική προσέγγιση του χώρου της Ήλιδος, όπως παραπάνω προτάθηκε, απαιτεί τη συνέργεια και συνεργασία πολλών διαφορετικών φορέων αλλά και μια οργανωμένη, στοχευμένη, σταθερή και εξειδικευμένη αντιμετώπιση. Ως εκ τούτου, η υλοποίηση των προτάσεων που περιλαμβάνει καθιστά απαραίτητη τη δημιουργία ενός φορέα διαχείρισης και λειτουργίας του χώρου, αρμόδιου να οργανώσει και να συντονίσει τις απαιτούμενες ενέργειες και υπεύθυνου τόσο για την υλοποίηση των επεμβάσεων όσο και για τη συντήρηση και λειτουργία του χώρου συνολικά.  Παράλληλα, και αυτό δεν είναι λιγότερο σημαντικό, απαραίτητη για την υλοποίηση των προτάσεων κρίνεται και η συμφωνία και στήριξη, η συμμετοχή και συνέργεια των εν δυνάμει χρηστών του χώρου, δηλαδή της ίδιας της τοπικής κοινωνίας, προς την οποία η διαχείριση του χώρου απευθύνεται.

β. Η διαχείριση του αρχαιολογικού χώρου της Ήλιδος όπως προτάθηκε στο πλαίσιο της παρούσας μελέτης αναμένεται να οδηγήσει στη δημιουργία ενός ορθολογικά οργανωμένου αρχαιολογικού χώρου με ανθρωποκεντρικό προσανατολισμό, δυνάμενου να αναχθεί σε πνευματικό πυρήνα της ευρύτερης περιοχής, σε ένα συνολικά βιούμενο κοινωνικό αγαθό που θα συμβάλει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής για ένα ευρύ κοινό. Πιο συγκεκριμένα, η προτεινόμενη διαχείριση του χώρου κρίνεται ότι μπορεί να εξασφαλίσει τη διατήρηση και προστασία των αρχαίων καταλοίπων, την προώθηση της έρευνάς τους, τη μετάδοση των αξιών και των νοημάτων που φέρουν, την ανασύσταση, σε κάποιο βαθμό, του ρόλου που είχαν στην αρχαιότητα αλλά και να καταστήσει το χώρο προσβάσιμο σε ένα ευρύ κοινό, να αποδώσει σε αυτόν τον απαιτούμενο σεβασμό, να συμβάλει στη διαμόρφωση της συλλογικής μνήμης και μιας ατομικής πολιτισμικής ταυτότητας, να γίνει πηγή υπερηφάνειας των κατοίκων και να ενδύσει τον χώρο με έναν έντονα κοινωνικό ρόλο. Ακόμη περισσότερο, η προτεινόμενη εδώ διαχείριση του αρχαιολογικού χώρου της Ήλιδος μπορεί να δημιουργήσει ένα χώρο παιδείας και πολιτισμού, ανοιχτό, οικείο και φιλικό στην κοινωνία, ένα χώρο εκδήλωσης κοινωνικών συναναστροφών, ένα σημείο αναφοράς και συνάντησης, που θα δημιουργεί διεπαφές με τους κατοίκους, θα εκπαιδεύει, θα ψυχαγωγεί, θα βελτιώνει συνολικά τη ζωή παράγοντας ενεργά κοινωνικά αγαθά μέσα από την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία. Ένας τέτοιος χώρος μπορεί ακόμη να μετατραπεί σε πόλο έλξης, προωθώντας παράλληλα μια ήπια και θεμιτή ανάπτυξη και εξασφαλίζοντας την ίδια τη βιωσιμότητά του. Είναι σαφές ότι τα προσδοκώμενα οφέλη της προτεινόμενης εδώ διαχείρισης πείθουν για την αναγκαιότητα και τη χρησιμότητά της και θα είναι αυτά που θα την κατοχυρώσουν απέναντι στο κοινωνικό σύνολο.

 

Τώνια Μουρτζίνη

Αρχαιολόγος