«Θα μιλήσω για τα χαράγματα στα Προπύλαια της Ακροπόλεως των Αθηνών. Ας τα δεχτούμε ως αποσπάσματα έναρθρου λόγου, μαρτυρίες ανθρώπινης παρουσίας και δράσης που ως ψίθυροι ευλαβείας τιμούν τους απόντες που στοιχειώνουν αυτόν τον χώρο». Με αυτά τα λόγια ξεκίνησε την ομιλία του ο Τάσος Τανούλας, διδάκτωρ του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ), τ. προϊστάμενος του Έργου Αποκατάστασης των Προπυλαίων της Ακροπόλεως (ΥΠΠΟ), με τίτλο «Τα χαράγματα στα Προπύλαια της Ακροπόλεως».

Αφορμή για την καταγραφή των δημοσιευμένων και μη χαραγμάτων στα Προπύλαια στάθηκε η έρευνα του ομιλητή σχετικά με τη μελέτη των φάσεων της οικοδομικής δραστηριότητας στα Προπύλαια κατά τον μεσαίωνα. Πολύ γρήγορα, ωστόσο, διαπίστωσε ότι η συστηματική τεκμηρίωσή τους θα μπορούσε να δώσει πολύτιμες πληροφορίες για το ίδιο το μνημείο. «Η μεγάλη πυκνότητα επιγραφών που δηλώνουν πρόσωπα με αξίωμα εκκλησιαστικό στη δυτική πλευρά του κεντρικού κτιρίου θα πρέπει να σχετίζεται με το γεγονός ότι, τουλάχιστον στα μεσοβυζαντινά χρόνια, η Πινακοθήκη (σ.σ. βόρεια πτέρυγα των Προπυλαίων) λειτουργούσε ως κατοικία του μητροπολίτη. Είναι πιθανόν ότι, όπως και στα χρόνια της φραγκοκρατίας, έτσι και στη μεσοβυζαντινή περίοδο, τα ιδιωτικά διαμερίσματα βρίσκονταν στον επάνω όροφο, ενώ στο ισόγειο λειτουργούσαν γραφεία που εξυπηρετούσαν διοικητικές λειτουργίες» σημείωσε χαρακτηριστικά.

Τα αρχαιότερα χαράγματα χρονολογούνται στη ρωμαϊκή ή υστερορρωμαϊκή περίοδο, είναι πολύ λίγα και βρίσκονται σε στάθμες αντίστοιχες με εκείνες του αρχικού δαπέδου ή εδάφους μέσα και γύρω από το μνημείο. Όπως το όνομα «ΝΙΚΟΜΑΧΟΣ», γραμμένο πολύ προσεκτικά στη βόρεια πλευρά της κεντρικής διάβασης στο δυτικό άκρο ή το λάξευμα «ΔΕΣΠΟΙΝΑ/ΑΡΤΕΜΙΚΟΛΑΙΝΙ» στη βόρεια πλευρά του θυραίου τοίχου της βόρειας πτέρυγας, που αναφέρεται στην Άρτεμη, καθώς «Κολαινίς» ήταν το επίθετο που της απέδιδαν οι δημότες του Μυριννούντος, της σημερινής Μερέντας κοντά στο Μαρκόπουλο της Αττικής.

Υπάρχουν όμως και νεότερα χαράγματα. Όπως εκείνο που διατηρείται στην εσωτερική επιφάνεια του βόρειου τοίχου, στις ανώτερες στρώσεις, και το οποίο φέρει τη χρονολογία Απρίλιος 1827 και το όνομα Γεώργιος Θωμόπουλος. «Είναι βέβαιο ότι κατασκευάστηκε από αγωνιστή του ’21, στην περίοδο που οι Έλληνες ήταν κύριοι της Ακρόπολης. Ο Θωμόπουλος πατούσε επάνω στις τουρκικές καμάρες του 18ου αι. όπου ήταν τοποθετημένη πυροβολαρχία», δήλωσε ο ομιλητής, ο οποίος έδωσε δύο ακόμα παραδείγματα νεότερων χαραγμάτων: Τα «REMO 14-8-42» και «VERONA SRE», που εντοπίστηκαν σε δύο ιωνικούς κίονες στη δυτική αίθουσα των Προπυλαίων. «Είναι σαφές ότι πρόκειται για χαράγματα Ιταλών στρατιωτών από την περίοδο της Κατοχής», επισήμανε ο κ. Τανούλας.

Ωστόσο, δεν αντιστοιχούν όλα τα χαράγματα σε γράμματα ή αριθμούς. Κάποια απεικονίζουν και ζωγραφιές, όπως το ακιδογράφημα κάτω από μια προεξοχή των Προπυλαίων, που αναπαριστά μια γυναικεία μορφή: «Με στενή μέση, φαρδιά φούστα και κεφαλόδεσμο που κρέμεται πίσω της μακρύς σαν πέπλο νύφης, κρατά με το δεξί χέρι μια καράφα και στο άλλο ένα ποτήρι με πόδι, αποτεινόμενη προφανώς σε μια μορφή που έχει σχεδόν εξαφανιστεί. Πίσω της υπάρχουν τα ίχνη ενός αλόγου και από κάτω ένας σταυρός και μια επιγραφή μικρογράμματη επισεσυρμένη, πολύ δυσανάγνωστη, πιθανότατα το όνομα του χαράκτη», ανέφερε ο ομιλητής, ο οποίος δεν παρέλειψε να μνημονεύσει τους μελετητές των χαραγμάτων που προηγήθηκαν, όπως ο Κυριάκος Πιττακής, ο αρχιμανδρίτης Αντωνίνος, η Άννα Αβραμέα και ο Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος. Με λύπη του, δε, παρατηρεί ότι χρόνια μετά την έναρξη της έρευνας, ακόμη και τα βαθύτερα χαράγματα γίνονται όλο και λιγότερο ευκρινή. Η ρύπανση της ατμόσφαιρας έχει παίξει, δυστυχώς, κι εδώ τον καταστροφικό ρόλο της.

Η εκδήλωση έγινε στο πλαίσιο της ετήσιας επιστημονικής διάλεξης που διοργανώνει το Κέντρο Έρευνας της Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Τέχνης της Ακαδημίας Αθηνών και είναι αφιερωμένη στον ιδρυτή του, ακαδημαϊκό Μανόλη Χατζηδάκη (1909-1998), διαπρεπή βυζαντινολόγο, Γενικό Έφορο Αρχαιοτήτων, Διευθυντή του Βυζαντινού Μουσείου και του Μουσείου Μπενάκη.