Αναλύσεις ανθρωπολογικών καταλοίπων από νεκροταφείο στην Τελ ελ-Αμάρνα  της Αιγύπτου αντικατοπτρίζουν μια ασταθή εικόνα της βασιλείας του αιρετικού φαραώ Ακενατών.

Σύμφωνα με έρευνα με επικεφαλής τον βιοαρχαιολόγο του Πανεπιστημίου του Άρκανσο Τζερόμ Ρόουζ, τα κατάλοιπα σωμάτων που βρέθηκαν στο νεκροταφείο των κοινών θνητών της Αμάρνα, 322 χιλιόμετρα νότια του Καΐρου, φέρουν ενδείξεις μιας σκληρής ζωής, αντίθετα προς τις ειδυλλιακές εικόνες της καθημερινής ζωής που εικονίζονται στους τάφους των υψηλόβαθμων αξιωματούχων της πόλης.

Κάποτε, γύρω στα 1350 π.Χ., ο Ακενατών απέρριψε το παραδοσιακό πάνθεον των Αιγυπτίων θεών και μετέφερε την πρωτεύουσά του στην Αμάρνα, όπου εδραίωσε μια θρησκευτική θεωρία αφιερωμένη στη λατρεία του ηλιακού δίσκου (Ατών). Η νέα πόλη, πλήρης με ανάκτορα, πολυτελείς επαύλεις για τους ανθρώπους του βασιλιά και ταπεινότερα σπίτια για όσους ακολούθησαν με ελπίδες τον Ακενατών στο τολμηρό εγχείρημά του, περιστοιχιζόταν από σειρά νεκροταφείων εδραιωμένων σύμφωνα με τις ιδέες του βασιλιά για τον κόσμο. Ο βασιλιάς και η οικογένειά του θα θάβονταν σε έναν τεράστιο τάφο σκαμμένο στο βράχο ενώ για τους ευγενείς είχαν ετοιμαστεί εξίσου πολυτελή μνημεία διακοσμημένα με σκηνές από τη ζωή στο παλάτι. όσο για τους κοινούς θνητούς, που αποτελούσαν το 90% του πληθυσμού της πόλης, υπήρχε ένα ξεχωριστό νεκροταφείο όπου θα θάβονταν με απλό τρόπο. Το επονομαζόμενο νεκροταφείο των Νότιων Τάφων αποτελείται έτσι από στριμωγμένους τάφους που σηματοδοτούνταν με στοίβες από πέτρες.

Στο τρέχον τεύχος του περιοδικού Antiquity, η ομάδα του ερευνητικού προγράμματος της Αμάρνα (Amarna Project) αναφέρει την ανασκαφή πάνω από 200 τάφων στο Νότιο Νεκροταφείο, όπου βρέθηκαν μόνο 20 σαρκοφάγοι. Οι περισσότεροι σκελετοί ήταν τυλιγμένοι σε αχυρένιες ψάθες -σημάδι ταπεινών προθέσεων σε μια κοινωνία όπου οι σαρκοφάγοι είχαν υψηλή ζήτηση. Μία από τις λιγοστές σαρκοφάγους έφερε ιερογλυφικά χωρίς νόημα, δείχνοντας έτσι ότι ο κατασκευαστής ή και εκείνος που την παρήγγειλε ήταν αγράμματοι.

Ούτε και οι τάφοι περιείχαν αντικείμενα που βρίσκονται στις πλούσιες ταφές. Ανάμεσα στα λιγοστά αντικείμενα που βρέθηκαν εκεί ήταν τρεις ψήφοι σε σχήμα ιπποποτάμου, που πιθανότατα είχαν φορεθεί από γυναίκα ή παιδί πριν το θάνατο, ως φυλακτό. «Οι κοινοί θνητοί της Αμάρνα δεν θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν πολλά αλλά η ένδεια των ταφών τους μπορεί επίσης να δείχνει ότι τα κτερίσματα γίνονταν λιγότερο σημαντικά την εποχή εκείνη», λέει η αρχαιολόγος Άννα Στήβενς, βοηθός διευθυντή των εργασιών στη θέση.

Όμως, τα πιο ενδιαφέροντα αποτελέσματα προέρχονται από την εξέταση των ανθρωπολογικών καταλοίπων που βρέθηκαν σ’ αυτούς τους τάφους. Τα κατάλοιπα παιδιών δείχνουν ότι αυτά ήταν υποσιτισμένα, ενώ επιδίδονταν σε ασυνήθιστα μεγάλη φυσική δραστηριότητα. Οι σκελετοί ατόμων μεταξύ  3 και 25 ετών φέρουν δείγματα σκορβούτου και ραχίτιδας, ενώ τα δόντια ορισμένων παιδιών είχαν αυλακώσεις που παρατηρούνται σε υποσιτισμένους. Παιδιά άνω των 8,5 ετών φέρουν δείγματα σοβαρής καχεξίας, σύμφωνα με πρώιμα αποτελέσματα έρευνας της μεταπτυχιακής φοιτήτριας του Πανεπιστημίου του Άρκανσο Άσλει Σίντνερ. Φαίνεται πιθανόν ότι τα παιδιά αυτά δεν τρέφονταν σωστά και η φυσική δραστηριότητα στην οποία υποβάλλονταν ήταν αφύσικη. «Οι σκελετοί των παιδιών φέρουν σημάδια έντονης χρήσης των μυών», λέει η Σίντνερ.

Οι σκελετοί ενηλίκων έχουν ενδείξεις σκληρής δουλειάς και πολλών τραυματισμών. Πάνω από το 75% των σκελετών που μελετήθηκαν λεπτομερώς είχαν αρθρίτιδα στα άκρα ή τη σπονδυλική στήλη. Σπόνδυλοι με κατάγματα ή συμπιεσμένοι ήταν συχνοί ενώ το 67% των σκελετών είχαν το λιγότερο ένα τραύμα που είχε γιατρευτεί. Οι ειδικοί συνδέουν τέτοιες ενδείξεις με τη μεγάλη ταχύτητα στις εργασίες ανοικοδόμησης που απαιτούνταν στην πόλη όταν χτιζόταν. Σύμφωνα με εικονογραφικές μαρτυρίες της περιόδου, κάθε εργάτης ήταν δυνατόν να κουβαλήσει μόνος του τους πέτρινους ογκολίθους ειδικών διαστάσεων και συγκεκριμένου βάρους (7ο κιλών) που εφευρέθηκαν την περίοδο εκείνη για να είναι δυνατή η γρήγορη ανοικοδόμηση.

«Έχουμε ενδείξεις των πιο πιεσμένων και ταλαιπωρημένων από ασθένειες σκελετών της αρχαίας Αιγύπτου που έχουν βρεθεί μέχρι τώρα», λέει ο δρ Ρόουζ. «Η Αμάρνα ήταν η πρωτεύουσα της Αιγυπτιακής Αυτοκρατορίας. Θα έπρεπε να υπάρχει πολλή τροφή. Κάτι δεν θα πρέπει να πήγαινε καλά…»